Kerpiç Nedir? Özellikleri ve Avantajları- Kerpiç Evler

Kerpiç Nedir?

Geleneksel bir malzeme olan kerpiç, toprak ve saman karışımının su ile yoğrulup ahşap kalıplara döküldükten sonra güneşte kurutularak dayanım kazandırılan bir yapı malzemesidir. Kurutulduktan sonra dayanıklılığını ve suya direncini arttırmak için harç karışımına saman, ot, bitki sapları, kuru fundalar gibi çeşitli doğal katkılar kullanılmaktadır.

Kelime anlamı olarak bakıldığında kerpiç; pişmemiş tuğla anlamına gelmektedir. Orta Türkçedeki bir başka şekli “pışık” dır. Kerpiç, İngilizce’de ise “adobe” olarak ifade edilmektedir.

Kerpiçin Tanımı

Kerpiçin TS 2514’te verilen tanımı;

“Kerpiç, killi ve uygun nitelikteki toprağın içine saman veya diğer bitkisel lifler (saz türünden bitkiler, kaba ot, kenevir lifleri, ahır yemliklerinden toplanmış artık samanlar, kuru funda, çam iğneleri, ağaç dalları, testere, rende talaşları vb. maddeler) karıştırılıp su ile yoğrulduktan sonra kalıplara dökülerek şekillendirilmesi ve açık havada kurutulması ile elde edilen yapı malzemesidir”

şeklindedir.

Kerpiçin Özellikleri

Kerpiç çeşitli boyut ve şekillerde parçacıklardan oluşan bir malzemedir. Kerpiçin içeriğinde ne var diye bakacak olursak, içeriğinin kil, silt, kum, çakıl ve çeşitli liflerden oluştuğunu görebiliriz. Kerpiç malzemede hammadde olarak doğadan elde edilen kilin bağlayıcılığından yararlanılır. Harç için kullanılacak toprakta kil miktarı belirli bir seviyede kalmalıdır. Toprak ne çok killi ne de kumlu olmalıdır. Kil içeriğinin aşırı olması durumunda kuruyup sertleşen kerpiçte istenmeyen çatlama ve büzülmelere sebep olabilir. Kum oranın kilden fazla olması kilin bağlayıcılığını azaltacağı için kumun tanelerinin arasında boşluğa neden olur. Kerpiç için en uygun kil oranı %30-%40 arasında kil bulunan topraktır.

Anadolu’da kerpiç malzemenin katkısı genellikle saman olmuştur. Kaynaklarda ortalama, 1 m³ çamur için yaklaşık 8-12 kg aralığında saman katkı kullanıldığı belirtilmektedir. TS 2515’de toprağın yağlılık oranına göre kullanılacak bitkisel katkı miktarları verilmiştir.

Kerpiç blokları elde etmek için ahşap kalıplar kullanılır. Fakat bu kalıplar hazırlanan bölgedeki ustaların kendi yaptıkları kalıplardır. Bu nedenle kerpiç bloklar boyutları bölgelere değişiklik göstermektedir. Kerpiç bloklar genel olarak iki formda hazırlanır: ana (tam), kuzu (yarım). Yurdumuzda belirlenen TS 2514 standardına göre 4 sınıfa ayrılır. Büyüklerine ana küçüklerine kuzu ismi verilir.

Kuru toprağa su ilave edildiğinde, toprak katı fazdan yarı katı faza sonra da plastik kıvama geçer, yani şekil verilebilir bir durumdadır. Ancak kerpiç tuğlaların gerçek bileşimi ve kalitesini; oluşumundaki çakıl, kum, silt, kil ve organik madde (saman) miktarı ve özellikleri belirler.

Kerpiçin Mukavemeti – Dayanımı

Kerpiç 4 hafta güneşte kurutmadan sonra bir kişinin ağırlığını taşıyacak kadar güçlü olmalıdır

Kırılırsa daha fazla kil ve lifli malzeme eklenmesi gerekir. Basınç dayanımı, tamamen kuruduktan sonra 100 mm’lik kil küpleri denenerek belirlenebilir. Minimum basınç dayanımı 1.2 MPa değer istenir.

Kerpiçin Avantajları ve Dezavantajları

Kerpicin Üstünlükleri – Avantajları

Kerpiç bina, gözenekli yapısı sayesinde nem alışverişi sağlayarak nemi dengeler. İnsan sağlığı için uygun düzeye getirir. Bu da bina içinde temiz sağlıklı bir hava ve konfor sağlar. Isı depolama özelliği yüksektir, ısıyı bünyesinde tutar. Bu sayede binanın yapının ek malzeme ve katmanlara gerek duymaksızın sıcaklığını dengede tutar ve en uygun yaşam koşullarını sağlamaya yeterli olur. Yeniden kullanılabilir, geri dönüşümlü, çevreci bir malzemedir. Üretimi yerinde de yapılabildiği için maliyeti düşüktür, ayrıca bir tesis gerektirmez. Kaba inşaatı kolay ve hızlıdır. Bu durum yurdumuzda kırsal bölgede artmaya başlayan konut sorununun çözümüne bir katkı olabilir. Kerpiç bina eski bir geçmişi olmasına karşın yapılan iyileştirmeler, oluşturulacak şartlar ve bunların uygulanması ile günümüzün gereksinimlerini karşılayabilecek niteliğe ulaşacaktır.

Kerpicin Sakıncaları – Dezavantajları

Kerpiç binaların tüm bu olumlu özelliklerinin yanı sıra sürekli bakım ve onarım gerektirmektedir. Ancak kuru koşullarda yapımı gerçekleştirilebilir. Yağmurlu ve yağışlı hava koşullarında inşa edilemezler. Neme ve suya karşı hassastırlar. Su ve nem nedeniyle parçalanma ve bozulma meydana gelir. Su, özellikle yağmur, kerpiç bloklarının ve dolayısıyla duvarların parçalanmasına neden olabilir. Kerpiç duvar yüzeylerindeki şiddetli yağmur, kerpiç duvarda aşınmaya ve parça kırılmasına neden olabilir. Aşırı yüksek sıcaklık, yağmur nedeniyle ıslanan tuğlaların kuruması sırasında çatlamaya neden olur.
Sürüngenler, kemirgenler ve böcekler gibi küçük hayvanlar ve toprakta büyüyen bitkiler ve bunların kökleri de kerpiç binaların çürümesine ve bozulmasına neden olabilir. Basınç özellikle çekme dayanımı düşüktür.

Kerpiç Ev

Kerpiç yerleşik toplumların ilk dönemlerinden beri, taş ahşap yerine kullanımı tercih edilmiştir. Kerpiçten ev, en eski yapı türü olup tarihi yaklaşık 9000 yıl öncesine dayanmaktadır. Hititler, Sümerler, Mısırlılar kerpici kullanan toplulukların başında gelmektedir. Kerpiç ile barınaklardan evlere, saraylardan kent surlarına kadar çok çeşitli anıtsal yapılar uzun çağlar boyunca inşa edilmiştir.

Şibam, Yemen’de kerpiçten inşa edilen binalarıyla ünlü, dikey mimarinin kullanıldığı en eski kasabalardan biridir. Bu binalardan bir çoğu 5 ile 11 kat arasında değişen çok katlı konutlardır. Bazı binalar 30 m’yi geçen yükseklikleriyle dünyanın en yüksek kerpiç binaları olmuşlardır. Fakat kerpicin çabuk yıpranması sebebiyle hala her yıl bakım ve onarım görmekte olup kullanılmaya devam etmektedir.

Kerpiç tuğlaları yapmak için kullanılan toprak kumlu ve killi olmalıdır. Ayrıca, biyolojik olarak çözünen, suyu emen ve yüksek oranda sıkıştırılabilen organik madde miktarı çok olduğu için üst toprağın kullanılması tavsiye edilmez.

Ülkemizde yaklaşık 5 milyon kişi, dünya nüfusunun ise yaklaşık üçte biri kerpiçten yapılarda yaşamaktadır.

“Kerpiç nedir?” sorusuna yanıt vermek için öncelikle bilinmelidir ki inşaat yöntemleri ve bileşimi, iklime, yerel geleneklere ve tarihi döneme göre değişiklik göstermektedir. Kerpiç, yerel halklar tarafından üretilen, düşük maliyetli, kolayca temin edilen bir yapı malzemesidir. Yapıların uygulanması basit ve ek enerji gerektirmediği için insanlar yapılarını bir uzmana (mimar ve mühendis) ihtiyaç duymadan kendi kendilerine oluşturmuşlardır.

Kerpiç; teknolojik olarak üretimi basit, kurak iklim koşullarına uygun ve geniş bir kullanım alanına sahip, dayanıklı binalar üretme potansiyeline sahip önemli bir yapı malzemesidir. Üretimi ve uygulaması için ek bir enerji kaynağına ihtiyaç duyulmayan, çevre dostu bir malzemedir ve tamamen geri dönüştürülebilir olduğu için yapı bertaraf edildiğinde minimum düzeyde atık oluşturur. Çevreden kolaylıkla elde edilebilen malzemelerle basit bir süreç sonunda hızlı ve düşük bir maliyetle oluşturulan kerpiç malzemenin özellikleri; kullanılan kerpiç toprağının cinsine, su, bitkisel ve diğer katkı maddeleri ve miktarlarına, kalıplama ya da kurutmadaki yöntem ve sürelere bağlı olarak farklılaşmaktadır.

Tamamen doğal içerikli olan kerpiç malzemesi, çevreye zarar vermeyip, tekrar doğaya dönebilmektedir. Çevreci özellikleriyle kullanıcıya iyi bir ısı yalıtımı ve akustik sağlayan kerpiç malzemesi, düşük enerji tüketimi ile de ülke ekonomisine katkı sağlamaktadır. Tüm bunların yanında hemen her yerde kolay ve bol tedarik edilmesi özellikle kırsal bölgelerde her dönem alternatif malzeme olmuştur. Ülkemizde bulunan Şanlıurfa Harran evleri, Diyarbakır Çatalhöyük gibi birçok kültürel mirasımız kerpiçten oluşmaktadır.

Kerpiç Maliyeti

Kerpiç yapının nakliyesi, üretimi, inşa edilmesi, kullanımı ve yıkılmasından sonraki süreçlerinin tamamında masrafı asgari derecededir. Ek malzemelere ihtiyaç duyulmadan bütün bu süreçler kolay ve ucuz bir şekilde olmaktadır. Bu sebeplerden dolayı kerpiç yapılar en ucuz yapı malzemelerinden biridir.

Kaynaklar: AYŞE NUR TELOĞLU YAVAŞ-KERPİÇ BİNALARIN AĞIRLIK YÜKLERİ VE DEPREM ETKİLERİ ALTINDA DAVRANIŞI VE YURDUMUZDAKİ UYGULANIŞI MUHAMMED ENES BOZYEL-BETONARME KULLANICILARININ KERPİÇ YAPILAR HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİNİN BİLİMSEL VERİLER DOĞRULTUSUNDA İNCELENMESİ PENBEGÜL ÖZTÜRK-YAPI BİYOLOJİSİ AÇISINDAN KERPİÇ KULLANIMININ ETKİLERİ